Sulat nina Rae Goco at Nikoy Cornel

Sa patuloy na pagliliyab ng diwa ng “ELOQUENTIA, SAPIENTIA, HUMANITAS: The Ricky Season” para sa ika-46 na tagdula ng Tanghalang Ateneo, muling itinanghal ang Sintang Dalisay, isang Pilipinong interpretasyon ng The Tragedy of Romeo and Juliet ni William Shakespeare. Parangal at selebrasyon ang produksiyon ng pumanaw na beteranong direktor Dr. Ricardo G. Abad sa direksyon ni Guelan Varela-Luarca, sa pagsasalin ng Pambansang Alagad ng Sining Rolando S. Tinio, at sa paghahango mula sa 1904 na tulang Ang Sintang Dalisay ni Julieta at Romeo ni G.D. Roke.

‍

Higit sa Alitan, Higit sa Tadhana

Biyak sa mga pangyayari ng Romeo and Juliet ang kuwento ng Sintang Dalisay at pag-iibigan nina Rashiddin at Jamila. Tampok dito ang alitan ng kanilang mga pamilya—ang mga Mustapha at mga Kalimuddin—ang saglit na pananabik ni Rashiddin kay Rosmawatti, at ang pagtatagpo nina Rashiddin at Jamila sa isang pistahan.

Subalit, pagkatapos ng kanilang pagkikita, lumihis ang direksyon ng dula nang patunayan ang taun-taunang pinagtatalunan na kritisismo ng Romeo and Juliet—na tunay at malalim ang pagmamahalan nina Rashiddin at Jamila. Sa bawat kilos at sayaw, lalo na sa gitna ng napakamamanghang disenyo at ilaw, ipinamalas ng magkasintahan kung paano umibig ang isang Pilipino na hindi umiimik: pag-ibig na higit pa sa sarili at pagpapalawig ng pagnanais napagkasunduin ang kanilang pamilya at bayan. Inilarawan ng dula na liban sa pinagkuhanang banghay nito, nagawa pa ring ipahiwatig ang tema ng pistahang pagmamahal at di-naglalahong pag-asa.

‍

Himig ng Kultura

Sa gitna ng pag-awit, pagsayaw, at pagbigkas sa bayan ng Sempurna, litaw rin ang kultural na katangian ng produksiyon na salungat sa orihinal na materyal. Tanyag ang integrasyon ng sayaw na Igal ng Sama-Bajau at ang tinutugtog na mga katutubong instrumento ng Anima Tierra na angkop sa pinangyarihan.

Isang tanyag na halimbawa nito ang pagkakatawan ng kamatayan nina Badawi Mustapha at Taupan Kalimuddin at ang pagsundo nila kina Rashiddin at Jamila. Nang sinundan sila ng magkasintahan sa magkabilang dulo ng entablado, mapapansin na si Taupan ang naghatid kay Rashiddin at si Badawi kay Jamila. Malalim ang pinapahiwatig nito sapagkat kapansin-pansin ang mensaheng walang kinikilingan ang kamatayan, gayundin sa pag-iibigang pinili ng magkasintahan sa kanilang pagyao.

‍

Sayaw ng Kultura: ang Diwa ni Shakespeare at ng Mindanao

Makikita sa Sintang Dalisay ang matalik na pagtatagpo ng dalawang magkalayong bayan at kultura. Sa isang banda, hindi maitatangging nananatili ang diwa ng Romeo and Juliet sa daloy ng dula. Kung pamilyar sa manonood ang dulang ito ni Shakespeare, tila nabuhay muli sa isang maka-Pilipinong lente ang kaniyang Verona, Italya. Subalit nandirito rin ang hiwaga ng Sintang Dalisay bilang matapat na adaptasyon ng Romeo and Juliet. Hindi rin naman Italyano si Shakespeare, bagkus nabigyan niya itong buhay gamit ang hidwaan ng mga Montague at mga Capulet.

Nabuhay ang diwa ni Shakespeare sa Mindanao at sa mga sundang, kampilan, talibo, at gulok ng naghihidwaang mga Mustapha at mga Kalimuddin. Sumigla ito sa musika ng gamelan at kulintang at sa indayog ng mala-Igal na pagkilos. Subalit, hindi na kailangan pang hanapin dito si Shakespeare kahit gaano pa ito katapat sa Romeo and Juliet, dahil may sarili nang buhay ang Sintang Dalisay sa Mindanao at sa pag-iibigang naudlot nina Rashiddin at Jamila. Marahil sa mapang-usig na mata, sana mas naitampok pa ang mas maraming aspekto ng kulturang Mindanawon, ngunit hindi pa rin maipagkakailang maganda itong pagpapakilala sa kanilang makulay, masigabo, at mayamang kultura at kasaysayan.

‍

Sa Kabila ng Lason, May Ligaya

Bagkus, hindi lahat ng bagay ay dalisay. May mga panahong hindi gaanong nadidinigang ilan sa mga nagsisiganap sa tuwing nagsasalita sila, kaya mahirap minsang maunawaan at masundan ang mga kaganapan sa dula. Minsan naman may kaunting kabagalan ang daloy ng dula na, bagaman hindi sobrang kapansin-pansin, may kaunti pa rin itong epekto sa pokus ng madla.

Sa kabila nito, nananatiling kawili-wili at kaantig-antig ang kabuuan ng Sintang Dalisay. Bago pa man magsimula ang dula, pinasisigla na ng mga musikero ang madla, at nang magsimula ang kanilang pagtugtog, binuhay naman ng tauhang si Imam ang pagsasayaw at pagpapakilala sa dula.  Mahusay ding naipaghalu-halo nito ang komedya at trahedya na siyang nagpabuhay hindi lamang ng dula, kung hindi pati ang mismong madla nito. Partikular, nakaaaliw ang mga tauhang sina Datu Pian-dao at Badawi tuwing sila na ang pokus ng eksena. Labis-labis ding nagamit nang mabisa ang entablado at ilaw upang maisentro at maidiin pa lalo ang pagkilos ng mga aktor—lalo na sa bahaging pinakita ang mapusok na pag-iibigan nina Jamila at Rashiddin.

Bagama’t maikli ang kabuuang daloy ng dula, tunay na naihandog ng Sintang Dalisay ang panibago at sariling pagsasabuhay ng isang kuwentong walang kupas. Hindi lamang nito nabigyang hustisya ang trahedya ni Shakespeare, bagkus gayundin ang buhay at dugo ng kultura ng mga Mindanawon. Tulad nga ng pamagat nito, isa nga itong pagsintang dalisay sa panitikang Filipino—panitikang nahubog hindi lamang kultura ng sariling bayan, ngunit pati na rin ng iba pang bansa.

‍

Raine Goco is an AB Communication freshman attempting to beatify her not-so-saintly encounters in the heart of Metro Manila. She hopes to write as she thinks and as easy as she breathes, drawing everyone to the unique sensibilities of her words. Otherwise, you’ll find her lost in her digital wonderland, caught in a love-hate relationship with the Internet. Find more of her words at @navelgracer on Instagram.

‍Mula sa 2 AB Interdisciplinary Studies at Bagwisang Filipino si Nikoy Cornel. Bagama’t pilosopiya at antropolohiya ang kaniyang pangunahing interes sa pananaliksik, kinahuhumalingan niya rin ang panitikang Filipino sa puntong menor na niya ito. Liban sa pagiging akademiko, isa rin siyang makata sa wikang Filipino at Ingles.

‍